Deze week in de wisselcolumn: wrede en minder wrede manieren om je relatie te beëindigen. Over destructieve liefde in Giovanni's Room en The Ballad of Reading Gaol.
Yet each man kills the thing he loves, by each let this be heard, some do it with a bitter look, some with a flattering word, the coward does it with a kiss, the brave man with a sword!
Oscar Wilde schreef The Ballad of Reading Gaol in 1897, kort na zijn vrijlating uit de gevangenis van Reading, inmiddels in ballingschap in Frankrijk. Directe aanleiding voor het 109 stanza's tellende gedicht was de executie van medegevangene Charles Woolridge: de militair werd opgehangen vanwege moord op zijn vrouw, het gedicht begint met een beschrijving van Woolridge die naar de galg geleid wordt. Onder dit historische en zelfs een tikje activistische oppervlak lonken biografische interpretaties van het gedicht, dat bijna leest als een pamflet tegen de doodstraf en tegelijkertijd – onvermijdelijk – als een bespiegeling op de stormachtige jaren die Wilde zelf net achter de rug heeft. Het veelbewogen leven van de schrijver nodigt uit tot een verband met Wildes persoonlijke ervaringen in de liefde. Zelf deed de schrijver zijn vrouw veel verdriet door zijn relatie met Lord Alfred Douglas en affaires met andere mannen. De relatie met Douglas zou, op haar beurt, Wildes eigen ondergang inluiden: Douglas’ vader zorgde ervoor dat de schrijver veroordeeld werd tot twee jaar gevangenisstraf vanwege ‘acts of gross indecency’.
Parijs, pakweg vijfenvijftig jaar later. Terwijl op het regenachtige Britse eiland hetzelfde wetsartikel nog altijd standhoudt en de basis vormt voor de veroordeling van de briljante wiskundige Alan Turing, schrijft een jonge Amerikaan in de Franse hoofdstad een roman die later tot een van de beste ‘homoseksuele’ boeken ooit zou worden verkozen. Het proza van James Baldwin in Giovanni’s Room is dwingend, helder en ritmisch, onheilspellend vanaf de eerste alinea. De aanhalingstekens die ik hierboven rond ‘homoseksueel’ zette, ontleen ik aan een verklaring van de auteur zelf: ‘It is not so much about homosexuality, it is what happens if you are so afraid that you finally cannot love anybody. That’s what the book is about.’
Giovanni’s Room vertelt het verhaal van de intense liefdesaffaire tussen de Amerikaanse David en de Italiaanse Giovanni, tegen de achtergrond van zomers groezelig en romantisch Parijs. Baldwin ontving van zijn uitgever een afwijzing, niet alleen vanwege zijn in de jaren vijftig nog altijd controversiële onderwerpkeuze, maar ook omdat hij als Afro-Amerikaan nu een roman schreef over uitsluitend witte personages, waar zijn eerdere boeken zich juist expliciet richtten op raciale problematiek. Deze literatuurkritiek was overduidelijk door commercie gedreven: de uitgever vreesde dat Baldwins publiek zo wel erg klein zou worden. Gelukkig vond Baldwin een andere uitgever, die waarschijnlijk geen spijt gekregen heeft van de publicatie.
Een van de meest indringende scènes van de novelle vindt plaats in de bewuste kamer van Giovanni. In een onhandige poging, zo typisch voor verliefde mensen, om zijn geliefde een plezier te doen, probeert Giovanni in zijn piepkleine, rommelige kamer een boekenkast uit de muur te houwen. Terwijl de jongemannen voor het slapengaan samen de verwijderde stenen opruimen, krijgen ze half ruzie. Ze staan tegen over elkaar, beiden met een baksteen in de hand:
I was vividly aware that he held a brick in his hand, I held a brick in mine. It really seemed for an instant that if I did not go to him, we would use these bricks to beat each other to death. ‘Come,’ he said. I dropped my brick and went to him. In a moment I heard his fall. And at moments like this I felt that we were merely enduring and committing the longer and lesser and more perpetual murder.
De affaire tussen David en Giovanni loopt, ondanks deze verzoening, af in mineur. Net als de relaties van Wilde en Woolridge, en de meerderheid van de wereldbevolking. Maar Giovanni’s Room en The Ballad of Reading Gaol hebben niet alleen de tragiek van eindigende liefde als gemene deler. Beiden romantiseren de crime passionelle als te verkiezen boven een burgerlijk uitdovende liefde, en paradoxaal genoeg zelfs als de minder wrede optie van de twee: The kindest use a knife, because / the dead so soon grow cold, schrijft Wilde. De lafaard beneemt zijn geliefde de adem met een kus, de dappere man doet het met een zwaard. Of: bakstenen op schedels doen minder pijn dan onversneden liefdesverdriet. Gevaarlijke gedachten in mooie woorden.
