Altijd als ik iemand hoor zeggen: “In deze film/dit boek speelt Rome/de Veluwe/de woestijn eigenlijk een hoofdrol... het landschap is haast een personage”, dan vraag ik me af; kan een uitzicht iets leren? Kan een bossage een tragische levensgeschiedenis hebben en een ven verliefd worden? Wat droomt, fantaseert of vreest de heide?
De Engelse fotograaf Don McCullin documenteerde jarenlang verschillende oorlogen. Hij hield er op een gegeven moment mee op en begon landschappen in zijn geboorteland te fotograferen. Meestal in de winter, met kale bomen. Zijn landschappen zijn prachtig, maar net als de oorlogsfoto’s ook grimmig. Dat komt natuurlijk omdat hij die natuurlandschappen zelf zo duister ziet, maar je kunt ook zeggen: als Don door Engeland loopt, laat de omgeving zich van de donkerste kant zien.
“Ga nu maar liggen liefste in de tuin,
de lege plekken in het hoge gras, ik heb
altijd gewild dat ik dat was, een lege
plek voor iemand, om te blijven.”
Dat schreef Rutger Kopland. Is er iemand die een winkelcentrum of parkeerplaats zou willen zijn? Ik wil een bos zijn, een bos dat nog plekken kent waar de bomen al groeiden voordat er mensen bestonden. Wandel gerust door me heen. Adem de frisse lucht in. Er zijn hier bomen volgroeid, omgewaaid en verrot zonder dat er ooit iemand getuige van was.
Nog nooit heeft iemand het monster van Loch Ness in het echt gezien. Onderzoeker Mikko Takala heeft een webcam op het meer gericht inclusief een stukje bomenrij en weiland. De Ness-cam, waarvan het LIVE-beeld hierboven staat afgebeeld, toont vooral wat er níet is. Van dit ogenschijnlijk alledaagse tafereel krijg ik geen genoeg, niet omdat het beeld iedere drie seconden automatisch wordt vernieuwd, want er is toch vrijwel altijd hetzelfde te zien, maar omdat er ruimte is waar zich van alles kan afspelen dat de camera ontgaat. De conifeer links is een perfecte plek voor stiekeme acties. Achter de bomenrij kun je aan de waterkant ongestoord van alles uitspoken. Natuurlijk verschijnt het monster niet zolang er een lens op het water staat gericht. In 1024x768 pixels is duidelijk te zien dat er niets bijzonders gebeurt en toch heb ik steeds het gevoel dat me iets ontgaat. Overdag doet dit landschap overtuigend alsof er niets aan de hand is, maar in de ochtend en de avond heb je een paar uur lang een uitzicht dat spookachtig mooi is. Het beeld zit tussen kleuren- en zwart-witfotografie in, tussen representatie en ruis, tussen registratie en portret. In de nacht is het te donker voor de webcam en kan het niet meer registreren wat er voor clandestiene beesten of ruimtevaartschepen uit het water opduiken. Het stukje meer wordt hoe langer je er naar kijkt steeds raadselachtiger. Deze camera gericht op de bladeren, het gras en het water, maakt de menselijke neiging tot fabuleren, vrezen en projecteren zichtbaar. Het is moeilijk om te kijken en niet meteen ook iets anders te willen zien.
Kun je samenvallen met een landschap? Achter het huis van mijn ouders ligt een klein bos tussen zandweggetjes en maïsvelden. Het bos is opengesteld voor het publiek en je kunt er wel eens een zeldzame vogel spotten. Om de zoveel maanden werp ik een nieuwe blik op het uitzicht. Vandaag in de herfstzon.
Het landschap zegt:
“Je mag door me heen fietsen, je mag me fotograferen en je kunt hier je zorgen achterlaten. Mijn open plekken zijn voor jou om in te kamperen. Ik vind het niet erg als je me wekenlang negeert en je mag gerust ook door andere gebieden wandelen. Je mag me bestuderen, mijn bestemming wijzigen, de bomen kappen als het moet, mijn maten opnemen en me in kaart brengen en ik zal er altijd voor je zijn, maar je moet niet denken dat je me werkelijk kunt kennen.”
Alle beukenbladeren zijn geel.
Ik hoor je.
Beeld: Nessie on the net!
