De tentoonstelling Sedimentation of Memory van Kristina Benjocki in puntWG vouwt visuele verhalen samen, gebaseerd op historische en geologische vondsten gerelateerd aan de Cannerberg, een heuvel van grotten die zich tussen de Nederlandse en Belgische grens bevindt. Naar aanleiding hiervan schreef Stijn Verhoeff over een maakbare geschiedenis en de illusie van een verdwijnend verleden.
Sedimentation of Memory, installatie close-up, 2017, Kristina Benjocki
Als gedachten stil blijven, als ze niet bewegen, stapelen ze zich op en gaan ze zeuren. Gedachten hebben licht nodig, lucht. Ideeën moeten er uit. Nu en dan hebben ze een ander onderdak nodig. Bij jou bijvoorbeeld. Heb jij plek voor een aantal ideeën? Ze mogen toch wel even bij je rusten? Jij kunt ze weer doorgeven, zeker. Ze komen van mij, tenminste, ik heb ze ergens opgepikt, ze zijn tot me gekomen en nu gaan ze weer verder. Alsjeblieft.
*
Ze gaan pijn doen als ze niet naar buiten kunnen. De schimmel treedt in. Door een gebrek aan frisse lucht drogen ze uit. Ze moeten bewegen. Ze zijn niet gebaad bij stilstand. Geef ze eens ongelijk. Jij wilt toch ook niet op een zolderkamer opgeslagen worden? Jij wilt toch ook niet dat de deur achter je dicht wordt getrokken, het licht uit gaat en je uit zicht verdwijnt?
*
Voel je de motten? Hoor je de muizen in de hoek? Wat is dit voor schimmig hok? Zie ik daar een tekening? De spinnen hebben het tot hun huis gemaakt. Of zijn de spinnenwebben getekend? Nee, als ik er mijn vingers langs trek neem ik het stof mee. Het plakt niet meer. Op de tekening staan paddenstoelen afgebeeld. Waar komen die vandaan? Hoe zijn deze frisse, prachtige paddenstoelen in deze duisternis terecht gekomen?
*
We zijn toch op zolder? Zijn we in een kelder onder de grond? Is dit een grot? In wiens wereld zijn we aanbeland? Een gaslamp, verroest. Een door de muizen aangevreten uniform. Een lichte bries. Voel jij het ook? Een lichte beweging in de lucht, waar komt dat vandaan? Met mijn handen voor me uit en met mijn vingertoppen als voelsprieten probeer ik de bries te volgen. Hoe lang gaat deze duisternis nog duren?
*
Daar, als het niet dichtgetimmerd was, is een raam. Hier kunnen we naar buiten. Achter dit raam hangt een haak waaraan een touw hangt en we naar beneden kunnen. Denk je niet? Ik probeer de bovenkant van de getimmerde planken met de puntjes van mijn vingers vast te pakken. Ik krijg geen grip. Dit luik gaat niet open. Is het een raam?
*
Wat moeten we met de dingen hier die hun beste tijd hebben gehad? De klok, natuurlijk staat hij stil. Wie heeft deze verzameling historie bij mekaar gebracht? Heeft het zichzelf verzameld? Hoeven ze alleen maar te blijven staan en worden ze vanzelf geschiedenis? Is het de tijd die de geschiedenis schrijft?
*
Jij lijkt je over dit alles niet druk te maken. Jij speurt in het rond, op zoek naar ik weet niet wat. ‘Wat doe je?’, roep ik. Geen antwoord. Je hebt een deur gevonden en stapt er doorheen. Het scharnier, zolang als die het zich kan herinneren niet meer in beweging geweest, ik hoor het kraken. Deze ruimte had geen bezoekers meer verwacht.
*
Ik weet het: ik wil de paddenstoelen meenemen. Nu is het donker, nu is het stoffig, op een dag zal het anders zijn en zullen deze paddenstoelen stralen alsof ze in het zonlicht staan. Op een dag in de toekomst zal ik terugdenken aan onze tocht en zullen de paddenstoelen ons geheugen verfrissen. Ik blaas het stof weg en de paddenstoelen lachen me toe, blij geplukt te worden en op reis te gaan. Voor deze paddenstoelen geen vliegtuig of vrachtwagen. Deze paddenstoelen gaan met ons mee, met jou en met mij.
*
In een hoek van de zolder, kelder, grot, verstopt in een doos, de deksel er bovenop, ligt een fotoalbum. We zullen het niet zien. We zullen het niet weten. Wij lopen er langs. De verjaardag met kaarsjes, de brand in de keuken, we zullen het niet zien. Deze geschiedenis blijft ons gespaard. Het ligt niet voor niets in het donker. Het is niet voor niets weggestopt. Het peertje is niet voor niets uit zijn fitting gedraaid en kapot getrapt. Sommige zaken zullen het licht niet te zien. Daar zijn zolders voor. Daar zijn schedeldaken voor. Als uitgedroogd muisjes ligt het hier te verstoffen.
*
Nee. Het is een illusie te denken dat het verleden vergaat. Het verleden vergaat niet, ook al gaat de tijd er overheen. Geschiedenis wordt van generatie op generatie doorgegeven. Als een virus wordt zij van de ene mens op de andere voortgebracht. Niet langer bewust waar de oorsprong lag, noch bij wie het terecht komen gaat. Dat het doorgegeven wordt staat vast.
*
Iedere keer weer denken we opnieuw te kunnen beginnen. Opnieuw beginnen bestaat niet. Het verleden laat niet los. Hoe ver weg je het ook stopt. Je kunt er archiefkasten voor bouwen. Je kunt er lades voor ontwikkelen met sleutels en sleutelgaten. Je kunt de sleutels omsmelten of doormidden zagen. De lades zullen weer open gaan. Verstoppen gaat niet. Verstoppen is een illusie, net als doodzwijgen. Uit donkere krochten komt het verleden naar boven. Onuitwisbaar als het is. Onuitroeibaar.
*
Nee! De geschiedenis is maakbaar. Je kunt zaken aan het oog van de geschiedenis onttrekken. Je kunt gebeurtenissen vervagen en vervormen, bij mensen weghalen, zoals je ook mensen bij mensen weghalen kunt. Je kunt een diep gat graven en alles erin gooien. Je kunt er jonge boompjes op zetten en niemand zal het ooit nog zien. Ook zo kun je naar de geschiedenis kijken, vanuit een diep gat in de grond.
*
Nogmaals Nee! Ook deze gaten zullen op een dag aan de oppervlakte komen. De bomen die er groeien hebben aan hun bladeren kaartjes, met pijlen erop getekend en woorden geschreven: vertrouw mij niet. Ik ben geen gewone boom. Kijk goed naar mij. Zie je niet hoe zwart mijn bladeren zijn? Zie je niet dat mijn bast kerven heeft zoals geen enkele jonge boom? Hak mij om. Gooi mij weg, ik hoor hier niet. Trek mijn wortels uit de grond en kijk waarop ik groei. Zie je die met een hamer ingeslagen schedel? Weet je wat dat betekent? Weet jij wat er gebeurt als zonlicht een hoofd binnendringt? Ik heb gezien wie hier de grond in ging. Ik heb gezien wie er zonder omkijken weggelopen is. Maak van mijn hout papier. Duw verhalen uit het hoofd en schrijf ze van het lichaam af. Maak van mijn hout potloden met grafiet zo zwart als as.
*
Het zijn deze volgepende schriften, met veters bij mekaar gebonden, waar wij nu langs lopen. In kisten met spijkers dichtgeslagen worden ze aan het oog onttrokken, van het aardse licht ontdaan.
*
Of ga jij kijken? Wil jij weten welke geschiedenis hier ligt?
De tentoonstelling Sedimentation of Memory van Kristina Benjocki is van 10 juni tot en met 2 juli te zien in puntWG, Amsterdam. Meer info: http://puntwg.nl/
