Foto’s met wijd overzicht en veel details werken minder goed op een klein scherm. Je ziet ze daarom meer in exposities of koffietafelboeken dan in timelines. Foto’s op social media hebben vaak felle kleuren en een object in het midden. Het object kan dichtbij of ver weg zijn maar voelt binnen handbereik: een gezicht, een keukentafel, een zonsondergang.
Scrollend door de digitale beeldenstroom – en dat kan ik eindeloos doen – denk ik: nee, deze is bewerkt, die is niet echt, daar zitten filters overheen, dat ziet er in werkelijkheid nooit zo uit. Ik leg de telefoon weg, maak mijn zombieblik los van het scherm, kijk licht verdwaasd, een beetje de weg kwijt om me heen. Dan loopt er een tinteling door mijn lijf, geen idee waardoor, maar ik voel me alive.
Door vaak naar bewerkte, digitale beelden te kijken, door onbedoeld getraind te zijn in het spotten van illusie, geloof ik zelfs ouderwetse, ongemanipuleerde en analoge foto’s niet meer. Het wordt steeds moeilijker om zeker te weten of niet de fotograaf met vrachtwagens, generatoren, lampen, figuranten en catering een dag lang is uitgerukt om een ogenschijnlijk toevallig genomen foto te produceren. Er zijn tenslotte fotografen die dat doen. En toch meen ik te kunnen zien – ik weet niet waaraan precies, ik zou als het niet zo’n dooddoener was willen zeggen, het licht – dat deze foto ‘echt’ is.
Je kunt je afvragen of wachten op een grafheuvel in Centraal-Europa tot het precieze beeld voorbij komt dat je wilt hebben – met een standpunt net iets hoger dan ooghoogte, met meer lucht dan aarde – hetzelfde is als in scène zetten. Misschien: in scène laten vallen.
Een documentairefoto die in scène lijkt gezet kan hetzelfde doen als een geënsceneerde foto die documentair lijkt: de boel omdraaien. Dan kan er iets gebeuren wat eigenlijk niet kan.
Ik, de kijker, ben voor even niet een levende ziel die kijkt naar een dood plaatje van een kerkhof in Litouwen. Het is de foto van de begraafplaats die leeft. Even weg- en dan weer terugkijken en er is een nieuwe auto bijgeparkeerd, een ander verouderd model dat buiten de foto niet meer bestaat. Het perspectief op de begraafplaats, al halverwege de hemel, zonder ergens specifiek op te focussen, wordt de blik van een dode. Voor een moment kan ik meekijken met iemand die net is overleden, die er eigenlijk al niet meer is en een laatste maal terugkijkt.
Ik kan me al niet meer herinneren op deze grafheuvel te rusten zijn gelegd. Ik heb allerlei zorgen, maar weet al niet meer waarvoor. Die rouwende familie, hun namen en gezichten zijn weggezakt, of heb ik ze nooit gekend? Die vrouw in bloemetjesjurk, hield ik niet ontzettend veel van haar en weet ze dat wel?
Uit de extreem heldere artikelen van Oliver Sacks weet ik dat zenuwcellen elektriciteit doorvoeren en dat ieder brein 86 miljard neuronen heeft. Dat neuronen in groepen zijn georganiseerd, kaarten die reageren op externe stimuli. Dat ervaringen nieuwe biochemische en elektrische, neurale wegen veroorzaken. Dat sommige neuronen verbindingen leggen van centimeters, anderen van millimeters, allen meetbaar. Dat je brein wordt gestructureerd door je ervaringen en je ervaringen door je brein. Dat de neuronengroepen, de kaarten in je brein, worden aangepast al naar gelang ze nuttig zijn voor het bouwen van de werkelijkheid. Dat iedere perceptie een creatieve handeling is.
You received a new message!
Mijn hand pakt de telefoon, mijn vingers wrijven de beelden van mijn dierbaren tevoorschijn en mijn ogen vangen het licht op. Misschien ontstaan tintelingen door het zien van een mooi beeld, het in contact treden met anderen of simpelweg het vasthouden of het wegleggen van een elektronisch geladen apparaat. Wij gewervelden zijn ons brein, onze ruggengraat, onze ledematen en de stroom die daar doorheen raast. Kabels knetteren door het hele netwerk en spanning veroorzaakt vonkvorming aan de uiteinden.
De doden kijken niet, alleen de levenden kunnen voor een moment zien met de blik van een dode. Reminder: Alles komt in beweging waar je je vitale blik op richt.
Beeld: “Cemetery”, Litouwen 2008, uit de serie “Waste Union” door Gábor Arion Kudász wiens nieuwste fotowerk binnenkort uitkomt.
