Waarom vind ik, terugkijkend op de zomer, de dood van Amy Winehouse veel en veel erger dan de moordpartij die Anders Behring Breivik aanrichtte in Oslo en op Utoha? Ik weet dat dit een ongepaste vraag is. Al die arme kinderen daar en hun ouders en heel Noorwegen in shock omdat een jongen piefpafpoef wilde doen, net als in de onepersonshooters op zijn spelcomputer, vreselijker kan toch niet? Inderdaad, zegt mijn verstand, maar mijn gevoel is oneindig veel dieper geschokt door het keurig volgens draaiboek overlijden van Amy Winehouse op 27-jarige leeftijd. Beide, Amy Winehouse zowel als Breivik, streefden naar perfectie, de een in haar songs en de uitvoering daarvan, de ander in zijn plan en de voltrekking van de door hem gevelde doodvonnissen. Hier stopt elke verdere vergelijking.
Amy Winehouse gaf op volmaakte wijze vorm aan de glamour van de dronkenschap, het onmatig drankgebruik elke vrijdag- en zaterdagnacht van de Britse jeugd, haar generatie. Ze had zich tot in de puntjes opgedirkt met suikerspinkapsel en oogschaduw anno 21ste eeuw, en dan die armen steeds voller met tatoeages van blote wijven. Door haar stijl van kleden werd ze onmiddellijk herkend als fashion icon door Karl Lagerfeld, die haar meteen weer de deur uit bonjourde toen ze drugs bleek te gebruiken van de zwaardere categorie.
Ze was tenger, haar magere benen staken sprietig uit onder haar eenvoudige maar smaakvolle meisjesjurken of kuitbroeken, en ze danste zoals dat gebeurt in een overvolle disco: een beetje schuifelen en je armen laten zwaaien. De enige grotere beweging die men in zo'n omgeving uitvoert is naar de bar om drank te halen en weer terug. Ze praatte met een volks accent dat net genoeg gestileerd was om universeel verstaanbaar te blijven.
Ik heb het nu over de Amy Winehouse van de live concerten. Ze was onmiskenbaar de grootste zangeres van de jaren '00. Ze had niet dat gewapper met benen of kekse danspasjes nodig waarmee Beyoncé of Madonna hun boodschap onderstrepen. Ze zong treurige anekdotes uit haar leven, wezenlijke momenten in een paar woorden samengevat, zonder metaforen of andere poeha. 'You know that I am trouble, you know that I'm no good...'
Ik liep in 2008 op een zaterdagavond laat door Huthersfield, in de Midlands, waar ik een festival voor eigentijdse muziek bezocht. Voor alle cafés, bars en disco's stonden prachtig opgedofte en half ontklede meisjes op straat, onder de tatoeages en met enorme kapselconstructies in extreme tinten. Ze waren onmiskenbaar dronken, rookten als ketters, keken vuil rond en waren diep ongelukkig. Ik dacht eerst: een straat vol kloons van Amy Winehouse, maar veel later besefte ik pas dat het omgekeerd is: Amy Winehouse kleedde zich net zo als hen, als iedereen, maar dan met de beste smaak.
Het is de combinatie van Engelse bierglamour en haar hartverscheurende stem die het verlies van Amy Winehouse zo ondraaglijk maakt. Haar cd's, Frank en Back to Black, waren prachtig, maar o, wat hield ze zich in. Live trok ze het hele gevoelsarsenaal tot in alle hoeken open. Ze had als zangeres op het podium haar gevoel helemaal onder controle, nooit een neppe noot of van dat gejengel uit de Aguilera-klasse. Ze was er altijd met haar volle aandacht bij, al vergat ze haar teksten, want ja, daar waren die songs voor bedoeld: te vergeten waar ze over gingen.
Op de dvd's met live concerten die ter gelegenheid van haar dood zijn uitgebracht, blijkt ze in 2007 in Londen 'Back to Black' te zingen dat je er dood bij gaat, maar in Parijs zingt ze het als vrolijke hit. Het snijdt nog steeds, maar het is verleidelijk ditmaal. Ik zou alle concerten willen zien, tot de laatste in Belgrado aan toe toen ze blijkens het YouTube filmpje echt ver heen was, maar wat zag ze er fabelachtig mooi uit. Of anders wil ik een cdbox met achttien volledige live concerten, of toch minstens een compilatie van de beste live uitvoeringen van al haar songs.
Het openingsnummer in het concert zingt ze sterk, geladen met gevoel, maar het is nog wat klinisch. Ze vraagt om een pint whisky. Die heeft ze na de vierde song op en dan ontwikkelt ze een prachtige slur in haar zang. Aan de rotsvaste regels geeft ze een dronkemans draai die er pure klankpoëzie van maakt. Wat doen de woorden er nog toe? Dronken is het verdraaglijk. Want nuchter zijn ze te erg. Avond na avond stond ze de scènes te herhalen van haar diepste ongeluk, - ontrouw, verlies, onbevredigende seks, masturbatie, rehab en depressie - en ze maakte er volmaakte muziek van. Ze had haar stem en haar stem had haar. De alcohol voegde er een groots glissando aan toe. De drank was een instrument, een middel, zoals cocaïne dat was voor Chet Baker: de uitvoering werd er beter van, het werd levende muziek, live, snapt u wel?
Perfection is a killer. Amy Winehouse's neergang voor het oog van de wereld was van een Griekse noodlottigheid. Iedereen wist dat ze dood zou gaan, dat hoort er nu eenmaal bij. En zoals ze alles volmaakt deed, stierf ze ook gewoon toen het tijd was, ingetogen, miserabel, zij het zonder muziek vooralsnog. Van een overdosis is niets gebleken. Amy Winehouse was op het toneel echt dronken, echt stoned, echt ongelukkig, ze was echt een warhoofd en tegelijk de grootste zangeres van onze tijd.
Ze was volkomen authentiek, trouw aan haar hoogst persoonlijke gevoelens, al zijn haar songs meteen standards geworden van het eigentijdse jazz-repertoire. Ze schreef ze ook als classics, alle nummers op Back to Black, er zit er niet één bij die je niet meteen herkent en die ooit verveelt. Haar stem trof de enige golflengte die echt en authentiek was voor de generatie van de jaren nul. Het gevoel wordt gekwetst maar men maakt er superieure muziek van. Zuiverheid van gevoel, eens per generatie staat er iemand op en zingt het helemaal goed en danst precies goed, en kleedt zich op de goede manier, en dat deed Amy Winehouse, God hebbe haar ziel.
Anders Behring Breivik deed het precies fout. Ook hij wilde een tragedie van Griekse omvang neerzetten voor het oog van de wereld. Hij wilde laten zien dat hij het het beste kon, een massamoord aanrichten. Die Amerikaanse scholieren, dat zijn watjes, die knallen zichzelf dood na een moordje of zes. Dus onze Anders laat zich gewoon oppakken en vertelt daarna in geuren en kleuren aan de politie en de pers hoe hij al die jongelui heeft neergeknald, nou, en dat was nog best spannend geweest, maar hij had er toch maar 78 te grazen genomen. Petje af, Anders! Anders Behring Breivik was volkomen inauthentiek, namaak, verkeerd begrepen heldendom.
Ik verklaar mij solidair met de Engelse jongeren die deze zomer een paar nachten lang de winkelstraten van hun steden plunderden. Hoe kan een jongere zich tegenwoordig anders uiten dan via vormen van consumptie? Alles op internet is gratis, dus waarom niet ook die dure spulletjes in de winkels, op MTV zie je niets anders. Shoppen is de enige resterende remedie tegen eenzaamheid. Want zonder Amy stelt het allemaal niets voor, die ellendige levens van hen in een rotland vol bewakingscamera's. Het is voor deze generatie weer lange tijd back to black.
