Classicus Jacob Zwaan (1988), onlangs afgestudeerd aan Oxford University, kiest fragmenten uit de klassieke literatuur die hem hebben geraakt en schrijft daar een korte toelichting bij.
θανεῖν δ’ οἷσιν ἀνάγκα, τά κΠτις ἀνώνυμον
γῆÏας á¼Î½ σκότῳ καθήμενος ἕψοι μάταν,
á¼Ï€Î¬Î½Ï„ων καλῶν ἄμμοÏος;
Mensen moeten sterven. Waarom zou iemand dan roemloos zijn oude dag koesteren, zittend in het donker, zonder deel aan alles wat nobel is?
Pindarus, Olympische Ode 1.82-84
Pleit de eindigheid van het menselijk leven ergens voor?
In de bekendste verhalen uit de Griekse oudheid, zoals die uit een aantal Griekse tragedies en het geschiedwerk van Herodotus, treffen we regelmatig de boodschap dat het leven van mensen kort is, en dat het geluk hoogstens bij vlagen komt. Na de dood kunnen we ook niets beters verwachten. Die harde en gelaten kijk wordt gecombineerd met de boodschap: wees bescheiden, reken je niet rijk en vrees de goden.
Maar dat is niet de enige manier waarop de wisselvalligheid van het lot en de zekerheid van de dood kunnen worden geïnterpreteerd. Het bovenstaande citaat uit een gedicht van Pindarus trekt haast de tegenovergestelde conclusie: het leven loopt af, dus trotseer het gevaar en blink uit. Wat moet je anders?
De gedichten van Pindarus werden waarschijnlijk met zang en dans opgevoerd door een koor. Rijke aristocraten bestelden een opvoering, samen met het bijbehorende gedicht, ter gelegenheid van een atletische overwinning. Het gedicht kent een strakke vorm en heeft als primair doel het verheerlijken van een mens – de besteller van het gedicht, of iemand bij wie die besteller in de smaak wilde vallen. De lof gaat gepaard met korte, passende mythische verhalen en spreekwoordachtige wijsheden, die de ode tot een structureel geheel maken, en ook tot een werk met literaire waarde. Zowel qua taal als qua inhoud is het werk van Pindarus moeilijk toegankelijk en ongekend rijk.
Dat dit gedicht is geschreven om een mens te prijzen, en dat het bij een atletische overwinning hoort, maakt de manier waarop ons citaat de sterfelijkheid interpreteert begrijpelijk. Dat we doodgaan betekent dat we grote daden moeten verrichten voordat het zover is. Maar in andere teksten staat het ongeluk centraal, en zo wordt ook hun interpretatie van de aanstaande dood begrijpelijker. We zullen sterven, dus we moeten bescheiden zijn en berusting tonen.
Op de keper beschouwd geeft de eindigheid van het menselijk leven weinig uitsluitsel over hoe je dat leven moet zien. De sterfelijkheid van de mens dient goed als een retorisch middel dat een gesuggereerde kijk op het leven van pathos voorziet. Maar moet je nu een optimistische doorzetter zijn, of een berustende realist? Die vraag beantwoordt de zekere komst van de dood niet.
Maar dat is op de keper beschouwd. Bij het lezen van Pindarus' regels springt mijn hart desalniettemin op, en voel ik mij doordrongen van de urgente noodzaak dat het leven geleefd moet worden – met ambitie, fanatisme en succes.
