Internet Gids-redacteur Rosa van Gool houdt de klassieke wereld in de gaten, maar in de wisselcolumn van deze week ook het Rome van nu.
Wie moderne geschiedenis bestudeert, zal zich vermoedelijk niet direct op het ultieme symbool van de oudheid storten. Toch biedt Rome, op een metroritje afstand van het antieke Forum, ook zeldzaam directe toegang tot de geschiedenis van de twintigste eeuw. Vanaf 1937 liet Benito Mussolini aan de zuidkant van de stad de wijk EUR bouwen, bedoeld voor de wereldtentoonstelling van 1942 – Esposizione Universale di Roma – die nooit heeft plaatsgevonden. Na de oorlog werd de wijk gebruikt voor de Olympische Spelen van 1960 en tegenwoordig is het vooral een zakendistrict, maar ook een gewilde wijk om te wonen.
Waar Duitsland na de oorlog vele gebouwen afbrak of op zijn minst verbouwde – alles om de associatie met fascisme achter zich te laten – lijkt Italië nimmer gebukt te gaan onder haar architectonische erfenis. In EUR is amper informatie over de geschiedenis van de gebouwen en kunstwerken te vinden. Waarschijnlijk hebben de meeste bezoekers overigens wel – minstens - een vage notie van de oorsprong van de buurt. Toch heeft het ontbreken van museale bordjes ook een ander effect, dat niets met informatievoorziening te maken heeft: het biedt de bezoeker, hoe goed of slecht geïnformeerd ook, onbemiddelde toegang tot het ervaren van fascistische propaganda. De kantoormedewerker, bewoner, en toerist bewegen zich vrijelijk, niet gehinderd door enige context, tussen de materiële hoogtepunten van Mussolini’s machtsvertoon.
Een paar metrohaltes ten zuiden van het wereldberoemde colosseum bestudeer ik zijn fascistische stiefbroertje, het zogenaamde vierkante colosseum. Het oude amfitheater was ooit een levendige ontmoetingsplaats, vol mensen, beesten, geschreeuw, gevecht en spektakel. Het nieuwe colosseum – officieel Palazzo della Civiltà Italiana – was bedoeld als museum in de wereldtentoonstelling. Die functie heeft het nooit vervuld, maar eigenlijk was de functionaliteit van meet af aan al ondergeschikt aan de symbolische functie, als kroon op de architectuur van Mussolini en als imitatie en overtreffing van het bouwwerk uit de oudheid.
De twee zijn opgetrokken uit eenzelfde soort steen en hebben soortgelijke rijen bogen, maar lijken verder in weinig op elkaar: het colosseum is soepel, rond, organisch van vorm, met wat zijdelings reliëf door zuilen en uitstekende lijsten. Het vierkante colosseum hoekig, volmaakt symmetrisch, en glad; kil, misschien, maar je zou het ook nihilistisch kunnen noemen, geheel conform moderne esthetica. En zoals ik elke keer dat ik er binnenstap moeiteloos de aanzuigende werking van de Sint Pieter voor het katholicisme begrijp, zo moet ik na enkele kilometers door EUR, stilstaand voor dit gebouw – met enige moralistisch ingegeven tegenzin – erkennen dat de architectuur niet alleen indrukwekkend, maar ook mooi is.
Het vierkante colosseum – inclusief citaat van de Duce zelf op de gevel – is nog altijd eigendom van de gemeente, die het sinds 2015 voor een slordige drie miljoen per jaar verhuurt aan Fendi; misschien de ultieme erkenning voor EUR’s kille schoonheid. Intussen scharen zich drommen mensen rondom het ronde colosseum, elke seconde goed voor honderden foto’s. Van over de hele wereld stromen ze vanaf het vliegveld de stad binnen over de snelweg, rakelings langs de vierkante tegenhanger.
