Over: Steven Pinker: The Better Angels of our Nature, the Decline of Violence in History and its Causes; Allan Lane 2011, Joshua S. Goldstein: Winning the War on War, the Decline of Armed Conflict Worldwide, Dutton 2011, en Erica Chenoweth & Matia J. Stephan: Why Civil Resistance Works, the Strategic Logic of Nonviolent Conflict Columbia University Press 2011.
Voor zover de muren van mijn werkkamer niet bedekt zijn met boeken heb ik mijzelf omringd met de tekeningen van Frans Masereel uit zijn Apocalypse Unserer Zeit, vierentwintig schetsen van een miljoen vluchtelingen tijdens de bombardementen op Parijs in de Tweede Wereldoorlog. Het zijn niet alleen deze zwarte taferelen maar ook onze allereerste herinneringen als kind die van mijn vrouw en mij ervaringsdeskundigen hebben gemaakt. Misschien wordt het mij daarom vergeven als ik een keer als fysicus buiten mijn boekje ga en kritisch commentaar lever op enkele recente boeken die vrede beloven.
Met scepsis begon ik, na het recente mediaoffensief in NRC en de Volkskrant, aan Steven Pinker maar ik moet bekennen dat ik hem al snel het voordeel van de twijfel gaf toen ik las (pag. 295):
‘You would think that the disappearance of the gravest threat in the history of humanity would bring a sigh of relief among commentators on world affairs. Contrary to expert predictions, there was no invasion of Western Europe by Soviet tanks, no escalation of a crisis in Cuba or Berlin or the Middle East to a nuclear holocaust. The cities of the world were not vaporized; the atmosphere was not poisoned by radioactive fallout or choked with debris that blacked out the sun and sent Homo Sapiens the way of the dinosaurs. Not only that, but a reunited Germany did not turn into a fourth reich, democracy did not go the way of monarchy, and the great powers and developed nations did not fall into a third world war but rather a long peace, which keeps getting longer. Surely the experts have been acknowledging the improvements in the world's fortunes from a few decades ago.’
Pinker onderbouwt zijn retoriek ook met statistiek. Of het nu gaat om moord en doodslag, marteling, volkerenmoord, oorlogsslachtoffers, gewelddadige revoluties, gewapende conflicten, terrorisme, misdaden tegen de menselijkheid, verkrachtingen, huiselijk geweld, of abortus, bij Pinker gaan tientallen grafieken in achthonderd pagina's over de laatste tweeduizend jaar allemaal van links boven naar rechts onder. En dan geeft Pinker aan het eind van zijn boek ook nog een psychologische verklaring voor deze 'be-vrede-gende' ontwikkeling: mensen zijn in de hele evolutie van het leven op aarde ‘the better angels of our nature’. Voor wie geen zin heeft in achthonderd pagina's retoriek en statistiek is er een video van 19 minuten 19 seconden bij TED, zie: ted.com.
Moet ik nu mijn Masereels van de muur halen en vervangen door Pinkers engelen? Het lijkt allemaal te mooi om waar te zijn en dat is het ook. In het mediaoffensief rond zijn boek overspeelt Steven Pinker zijn hand en publiceert samen met Joshua S. Goldstein een column, War Really Is Going Out of Style, in de New York Times van 17 december 2011. Joshua S. Goldstein is emeritus-hoogleraar internationale betrekkingen aan American University in Washington en expert op het gebied van oorlog en vrede. Hij publiceerde zojuist: Winning the War on War en wat blijkt:
‘As is clear, the World Wars were not an abrupt reversal of centuries of peace so much as a spike in the large-scale violence that went on throughout history. We could answer the question of whether the twentieth century was the bloodiest in history if we had estimates of historical war deaths. But putting numbers to the historical levels of war violence, in various times and places, turns out to be extremely difficult. Taking just recent centuries in Europe, some political scientists see a downward trend to war, others an upward trend, and others a series of ups and downs with no trend. The data get only murkier as one moves back through time and away from Europe.’ (pag. 36)
Hiermee zaagt Goldstein de poten weg onder de stoel van Pinker, waarop deze besloot Goldstein onschadelijk te maken door samen met hem voor beide boeken reclame te maken in de New York Times.
Oorlogsgeweld is sterk verminderd sinds 1945, daarover zijn Pinker en Goldstein het wel eens. Pinker schrijft dat toe aan het civilisatieproces dat al minstens tweeduizend jaar aan de gang is en verwijst met vele superlatieven naar Norbert Elias. Volgens Goldstein zijn de verschrikkingen van oorlogen pas verminderd in de laatste zestig jaar, dankzij de inzet van blauwhelmen door Verenigde Naties. Goldsteins boek is een loflied op de vredesmissies, hoewel de massamoord in Srebrenica wordt verzwegen. Hij eindigt wel met een schrijnende vergelijking:
‘Take out seven hundred-dollar bills and lay them on the table in front of you. If you are an average American household, this is your monthly share of U.S. military spending. Now take out two one-dollar bills and put them on the table. This is what the same household pays for US peacekeeping. The missions described in this book, the hundreds of thousands of lives not being lost in wars anymore, cost the average American household two dollars a month.’
Frans Masereel was pacifist. Met zijn tekeningen en houtsnedes van oorlogstrauma's had hij maar een doel: nooit meer oorlog! Vandaag worden pacifisten weggezet in de hoek van de utopisten. Ten onrechte, denk aan Mahatma Ghandi, Martin Luther King en Nelson Mandela en lees: Why Civil Resistance Works, the Strategic Logic of Nonviolent Conflict. Met statistieken en casestudies van Iran, Burma, de Filippijnen en zelfs de Palestijnse gebieden tonen Erica Chenoweth en Maria J. Stephan aan dat geweldloze acties in de twintigste eeuw twee keer zoveel succes hebben gehad als gewelddadig verzet, dat de kans op vreedzame democratie als uitkomst groter is en de kans op burgeroorlog kleiner. Dit komt - zeggen zij - omdat demonstraties, boycots, stakingen, burgerlijke ongehoorzaamheid en andere vormen van vreedzame acties een grotere betrokkenheid van de bevolking bewerkstelligen, vooral van vrouwen. In dit jaar van de Arabische lente een hoopgevende boodschap.
