Over twee jaar wordt de toevallige uitvinding van het prototype van de fiets herdacht. Dan is het twee eeuwen geleden dat Drais zijn 'loopmechaniek' ontwierp en maakte. Zijn creatie, die door kranten een Draisine werd genoemd was een reactie op een 'jaar zonder zomer'. Nu fietsen we ook een beetje tegen 'jaren zonder winters'. Een terugblik op de zegetocht van de fiets door Pek van Andel.
Bron: www.deutsche-digitale-bibliothek.de
Eindelijk heb ik nu zelf eens gereden op een nagebouwde Draisine, zo'n houten loopfiets, waarvan de eerste is bedacht en in opdracht is gebouwd door baron Karl Drais von Sauerbronn (1785-1851) uit Karlruhe, die hem in 1817 demonstreerde, door Mannheim uit te rijden en weer terug te fietsen op wat hij zelf zijn 'loopmachine' noemde. Hij fietste toen 13 km per uur gemiddeld. En een postkoets reed 6 km/uur.
Drais had bosbouw en wis- en natuurkunde gestudeerd en was als houtvester in dienst bij de groothertog Karel van Baden.
Aanvankelijk maakte hij in zijn vrije tijd voertuigen, met eerst vier, toen twee en daarna drie wielen. De groothertog raakte zo onder de indruk van zijn constructies, dat Drais daar al zijn tijd aan mocht besteden en van hem de titel Professor der Mechanik kreeg.
Als baron Drais op zijn loopfiets reed, zijn vélocipède met twee even grote wielen met houten spaken, zette hij zich beurtelings af met zijn rechter- en linkervoet, alsof hij liep. En met zijn stuur volgde hij de weg. Hij ontdekte daarbij dat hij dat zelfde stuur ook kon gebruiken om in evenwicht te komen en te blijven, tot verbazing van hemzelf en anderen. Zijn uitvinding werd al op 6 april in 1818 geëxposeerd op de wereldtentoonstelling in Parijs en daar een Draisienne genoemd.
Nadat Drais ontdekt had, dat je het stuur van een loopfiets niet alleen kon gebruiken om de weg te volgen, maar ook om in balans te komen en te blijven werd de loopfiets, werd daarna elke fiets zo ontworpen, dat ook die bijkomstige functie optimaal werd ontwikkeld, tot op de dag van vandaag.
Het aardige is dat een ieder die leert fietsen, of hij of zij nu kind of asielzoeker is, herontdekt wat Drais op zijn loopfiets als eerste ontdekte.
De Draisine waarop ik op reed, was vorig jaar gebouwd door Jacques Ammeraal (47), een betonwerker en fietsfanaat uit Ulrum, een dorp in de provincie Groningen, even ten oosten van Zoutkamp.
Ulrum is de bakermat van de kerkgenootschappen, die zich gereformeerd noemen. In 1834, op 14 oktober, scheidden zich daar een groot aantal orthodoxe kerkgangers af van de Nederlands Hervomde Kerk. Ze begonnen een eigen geloofsgemeenschap, die later de Gereformeerde Kerk heette. Die afscheiding begon in Ulrum, onder leiding van ds Hendrik de Cock, en werd in 2014 herdacht.
En ter gelegenheid van deze viering werd er een Draisine gebouwd. Het was een idee van Jack Ammeraal, die uitging van de ijzeren hoepels, die om twee houten wielen zaten die hij op een boerenerf had zien wegrotten. En Google bood hem een afbeelding van een Draisine, die hij kon namaken. Het kostte Jack één week van zijn vakantie om hem in elkaar te zetten. Zijn vrouw vertelt me: “Als hij zich ergens in stort moet het af. Dan heeft hij nergens anders tijd voor. Hem was gevraagd een fiets te maken uit die tijd, maar niemand had gedacht dat die er echt kwam. Het was meer uit gekkigheid. Hij had ook al eens een ijsfiets gemaakt met kopspijkers die uit de buitenband staken.”
Toen ik op zijn houten Draisine reed viel mij op hoe moeilijk het was om voldoende vaart te krijgen. Hij woog vijftien kilo. Het zou me niet verbazen dat Drais een heuvel af fietste toen hij zijn verrassende, originele en cruciale waarneming deed, dat hij zijn stuur ook kon gebruiken om zijn evenwicht te bereiken en te behouden.
Bron: wikipedia.org
In 2017 wordt het tweehonderdjarig bestaan van deze voormoeder van de fietsen gevierd. Het zou aardig zijn om de historische vondst, die deze 32-jarige knutselaar in 1817 deed, te reconstrueren, als experimenteel archeologisch onderzoek. Op welk prototype, op welk wegdek, op welke helling zou hij dat werkingsmechanisme ontdekt kunnen hebben, waar élke fiets nog altijd een toepassing van is?
Deze Karl Friedrich Christian Ludwig Freiherr Drais von Sauerbronn, deze briljante prutser, is als schepper van het prototype van de fiets inderdaad te vergelijken met Benz en de gebroeders Wright. Met dit verschil dat auto's en vliegtuigen de lucht vervuilen en fietsen nauwelijks. Ironisch genoeg ontstond de Draisine mede door de klimaatcatastrofe na een uitbarsting van de vulkaan Tambore, oostelijk van Bali, in 1816, die zoveel as in de atmosfeer bracht, dat ze leidde tot een 'jaar zonder zomer', een hongersnood zonder weerga, een gebrek aan haver en een sterfte onder paarden, die tot de herfst van 1817 duurde. Daarom begon Drais naar een vervanger van het paard te zoeken en vond hij zijn Draisine uit.
Wat ontstond als antwoord op een 'jaar zonder zomer' helpt nu tegen jaren zonder winters.
