Morgen neemt kunstenaar Roland Schimmel de eerste Akademieprijs Astronomie en Kunst in ontvangst voor zijn werk Zwarte Zon uit 2010. Lees hieronder een korte inleiding van Piet Gerbrandy bij het desoriënterende werk van Schimmel.
Is kijken een opzuigen of een opgezogen worden? Misschien is wie kijkt eerder een schepper, omdat hij de werkelijkheid in beweging zet zonder te kunnen voorspellen wat zij vervolgens gaat doen. Impliceert dit dat alle beweging begint met waargenomen worden, of is dat, zelfs als het waar zou zijn, een ongeldige redenering? Of is het omgekeerd, en wordt iedere kijker bewogen door dat deel van de werkelijkheid dat hij telkens in zich opneemt? Beide mogelijkheden sluiten elkaar niet uit. Het lijkt het ondenkbaar een objectieve uitspraak te kunnen doen over datgene wat waargenomen wordt. Ding en oog vormen, gesteld dat ze bestaan, een dynamisch systeem.
Roland Schimmel, Untitled (2012), 200 x 170 cm, acryl op linnen
Van zwarte gaten denken we te weten dat ze onzichtbaar zijn omdat ze alles om zich heen, ook het licht, opslokken. Ze belichamen een oneindig geladen leegte, die slechts traceerbaar is doordat ze hun omgeving vervormen. Een werkzame afwezigheid, dat is een zwart gat. Maar wat weten we eigenlijk? Het grootste deel van de materie is nog steeds zoek.
Hoe zit het met de pupil? Ogenschijnlijk een zwart object, is hij niets meer dan een flexibele opening die licht opslokt om dat vervolgens door te geven aan de visuele cortex, die er de vreemdste transformaties mee uitvoert. Maar misschien is opslokken het verkeerde woord en gaat het slechts om een ontvankelijkheid, een open zijn voor wat zich zou kunnen voordoen. De pupil heeft geen agenda. De kijker wel, al blijft ongewis hoezeer die agenda gestuurd wordt door wat zich toevallig voordoet.
Al ruim dertig jaar denkt Roland Schimmel (1954), werkzaam te Arnhem, na over zien, gezien worden, beelden en nabeelden. Opgeleid als beeldend kunstenaar, heeft hij zich grondig verdiept in de filosofieën van Oost en West, in de grote mystici, maar ook in natuurwetenschappelijke theorieën over zien, cognitie en bewustzijn. Het heeft geresulteerd in verbluffende, vaak heel grote schilderingen, die doorgaans nauwkeurig zijn afgestemd op de omgeving waarin ze worden aangebracht of geplaatst.
Wanneer je oog in oog staat met een beeld, bijvoorbeeld een zwart gat, van Schimmel, zul je merken dat je erdoor van je stuk wordt gebracht omdat de bewegingloze verf begint te pulseren, omdat het brein blijkbaar niet weet hoe het erop moet reageren. Het zwarte gat boort zich in je hoofd, maar jij bent degene die met je onstuurbare brein de omgeving van het geziene, of liever: van het niet geziene, in beweging zet. Het werk van Schimmel desoriënteert en dwingt tot nadenken over onze verhouding tot het omringende.
Op 11 september 2015 krijgt Roland Schimmel in de Leidse Sterrenwacht als eerste de prestigieuze Akademieprijs Astronomie en Kunst uitgereikt, een initiatief van KNAW en de nog jonge Akademie van Kunsten. Hij krijgt de prijs voor zijn werk Zwarte Zon (2010). De Gids feliciteert hem daarmee van harte.
